Trybunał Konstytucyjny ustanowiono 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a powołano do życia – po trzech latach ostrych sporów – w 1985 r. ustawą o Trybunale Konstytucyjnym. Działalność orzeczniczą rozpoczął w 1986 roku.
Pomimo ograniczeń Trybunałowi udało się wypracować niezależność oraz rozwinąć samodzielne i wartościowe orzecznictwo (m.in. klauzule demokratycznego państwa prawnego, równości wobec prawa, niedziałania prawa wstecz).
Pozycja i kompetencje Trybunału były w PRL ograniczone. Uchwały w sprawie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw mogła podejmować tylko Rada Państwa. Orzeczenia TK o niekonstytucyjności ustaw nie były ostateczne i mogły zostać odrzucone uchwałą Sejmu podjętą większością 2/3 głosów (w praktyce zdarzało się, że nie poddawano tych orzeczeń pod głosowanie, co wprowadzało swego rodzaju stan zawieszenia).
Po przemianach politycznych 1989 roku pozycja Trybunału Konstytucyjnego uległa wzmocnieniu: uzyskał on prawo do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Do 1999 r. utrzymano możliwość odrzucania przez Sejm większością 2/3 głosów orzeczeń o niekonstytucyjności ustaw (w przeciwieństwie do lat osiemdziesiątych uzyskanie takiej większości nie było już jednak proste).
Trybunał Konstytucyjny jest specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości, bo jest powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Stoi na straży polskiej konstytucji i zapisanych w niej praw obywateli. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie, dlatego jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej (Parlamentu) i wykonawczej (Rządu).
Poniżej kilka orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z czasów rządów PO-PSL, które orzekły niezgodność forsowanych przez koalicję ustaw z Konstytucją RP:
– nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad małymi kasami SKOK niezgodny z konstytucją (wniosek B.Komorowskiego i PiS);
– ustalona przez rząd kwota wolna od podatku niezgodna z konstytucją;
– przepisy o fotoradarach (Min. Trasportu) niezgodne z konstytucją;
– uchwalony przez sejm przepis dotyczący powołania się na klauzulę sumienia w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki” niekonstytucyjny;
– ustawa śmieciowa częściowo niezgodna z konstytucją (wniosek PiS i SLD);
– Zasady rekrutacji do szkół i przedszkoli (Min. Edukacji, 2013) niezgodne z konstytucją;
– przepisy nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 2011 (płatny drugi kierunek studiów) niezgodne z konstytucją.
Jak widać zarówno prezydent wywodzący się z tej samej partii, jak i opozycja skutecznie skarżyli forsowane przez koalicję rządzącą ustawy i rozporządzenia.
Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności. Tak powinno funkcjonować pluralistyczne państwo prawa, gdzie TK stoi na straży konstytucji i wolności obywatelskich i często orzeka wbrew rządzącym.
Jak będzie w kolejnych latach?
Reply